Άξαφνα η πόρτα μας άνοιξε. πρώτος κατέβαινε ο αυτοκράτορας με καινούργια στολή ο νέος αρχιεπίσκοπος ο υπουργός παιδείας και θρησκευμάτων (η εργάτρια Ντούμπιοβα παρήγαγε δεκαπέντε χιλιάδες ποτήρια) ο στρατάρχης ήρωας της μάχης Σαρώ πιο πίσω οι αυλοκόλακες οι υπάλληλοι όλοι με τας συζύγους των ο πρόεδρος τους ανωτάτου δικαστηρίου στο τέλος ένα παιδί που ήταν ο γελωτοποιός.
Εγώ αντιπροσώπευα τα στρατεύματα της Κορέας των Γάλλων πατριωτών των Ισπανών εξόριστων την παυμένη εφημερίδα «Ελεύθερη Γνώμη» την άλλη που έμεινε μόνον ο τίτλος της.
Οι ποιητές κρατώντας τα λάβαρα έγραφαν ύμνους κρατούσαν την αναπνοή μπροστά στους επισήμους χειροκροτούσαν ακατάπαυστα όλους τους ρήτορες. Τώρα το πώς εγίνηκε το απαίσιο πλήθος να στριμώχνεται πάλι στα κάγκελα το πώς εγίνηκε το συνδικάτο των οικοδόμων να στέλνει ομόφωνα ψηφίσματα να στρώνει χαλιά γι αυτή την παρέλαση μην το ρωτήσετε. Φταίει αυτός που ήτανε δίπλα μου όπου στην κρίσιμη ώρα σʼ αυτή τη σιωπή εψιθύρισε: Η μύτη της κυρίας Δημάρχου θυμίζει τη γεωγραφία.
Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται. Διαδόθηκε μέσα στο αδιάφορο πλήθος η φήμη οι υπουργοί θορυβήθησαν ο πυγμάχος που έγινε χωροφύλακας έλαβε θέση στους διπλανούς διαδρόμους οι πυροσβέστες πλησιάσαν ο πρόεδρος χτυπούσε μέσα στην αίθουσα τον κώδωνα σβηστήκαν τα κεριά του ναού και κει στη μεγάλη τους σύγχυση τα κατάφερα μʼ ένα μικρό βηματάκι άξαφνα να βρεθώ να θαυμάζω το θέαμα.
Όταν τα φώτα ξανάναψαν η χάλκινη πόρτα αμίλητη έκλεισε όπως φαίνεται και δίπλα μου οι γυναίκες ξεφώνιζαν τραβούσαν τα μαλλιά τους τσιρίζοντας όχι γιατί δεν πρόλαβαν την παρέλαση όλων των επισήμων αλλά που χάσανε μέσα στο σκότος τους άντρες τους.
Οι πάροδοι που οδηγούσαν προς τις εξέδρες στις πόρτες των ναών και των φυλάκων στους διαδρόμους των εξοχών στα δημόσια πάρκα στα κρατικά εκπαιδευτήρια στη δουλειά με το κομμάτι στην ποινή του θανάτου παντού παντού παντού ως και σε μένα τον αδιάφορο είχανε εισχωρήσει σα μυστικοί χωροφύλακες οι Βησιγότθοι.
Μη σκεφτείς άσκημα για τους Βησιγότθους είναι κάτι ακίνητα μαζεμένα υποκείμενα που παριστάνουν τους επιδρομείς.
Πάντως θα καταλάβατε τον αρχαίο ναό τι αντιπροσώπευε ο γελωτοποιός τι αντιπροσώπευα εγώ ο γελοίος ποιοι οι Βησιγότθοι οι αρχιεπίσκοποι κι ο ένδοξος αυτοκράτορας.
Ένα ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού που προσφέρθηκε ιδιοχείρως, ιδιογράφως και αφιερωμένο απο τον ποιητή στον Θέμη Ανδρεάδη, παραμονές Χριστουγέννων του 1972 και που παρέμεινε επί 49 χρόνια στο συρτάρι, ώσπου κατά προτροπή του Θ.Α δώθηκε για μελοποίηση στον σπουδαίο τραγουδοποιό Βασίλη Νικολαΐδη τον Δεκέμβριο του 2021 όπερ και εγένετο τραγούδι. Εδώ ο Θέμης Ανδρεάδης με την κιθάρα του στην πρώτη ερασιτεχνική βιντεοσκόπηση.
Αλό μαμά αλό βρήκα επιτέλους δουλειά στου Ιωσήφ τη φάτνη αλό μαμά σου μιλάει ο Σαμ
Διορίστηκα μετά απο δεκατέσσερις γενιές μαζί με τη Μαρία Δεκατέσσερις και δεκατέσσερις και πάλι δεκατέσσερις
Βρήκα δουλειά μαμά στου Ιωσήφ την φάτνη Με τα ζώα τα βόδια τα αρνιά Αλό μαμά Θα σου στείλω χρυσά χρυσά δολλάρια και φράγκα
Αλό μαμά βρήκα επιτέλους δουλειά στου Ιωσήφ την φάτνη
Αλό μαμά Αλό
(Το ενημερωτικό κείμενο είναι από τη σελίδα του Θέμη Ανδρεάδη στο YouTube)
Ο Μιχάλης Κατσαρός, πνεύμα Ελεύθερο, Ασυμβίβαστο, Ανεξάρτητο, δεν χωρούσε σε κανένα μανιφέστο, γι αυτό και κυνηγήθηκε λυσσαλέα κι από τη δεξιά, κυρίως όμως από την αριστερά που τον περιθωριοποίησε, όπως και τον Μαγιακόφσκη, που τον οδήγησε στο θάνατο το Σοβιετικό καθεστώς.
Όταν ο Μιχάλης το 1953 έγραψε το ΚΑΤΑ ΣΑΔΔΟΥΚΑΙΩΝ, έστειλε στο «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΤΥΠΟ» ένα από τα ποιήματα, τη ΔΙΑΘΗΚΗ ΜΟΥ προς δημοσίευση. Έπεσε πανικός. Στην προσπάθειά τους να τον απαξιώσουν, το δημοσίευσαν, αφού όμως πρώτα το λογόκριναν αγρίως. Το κουρέλιασαν. Αφαίρεσαν τις αναφορές για αντίσταση: -στην κρατική εκπαίδευση -στον φόρο -σ’ αυτόν που χαιρετάει απ’ την εξέδρα ώρες ατέλειωτες τις παρελάσεις -στον πρόεδρο του εφετείου -στις υπηρεσίες αλλοδαπών και διαβατηρίων -στις φοβερές σημαίες των κρατών -στη διπλωματία -στα εργοστάσια πολεμικών υλών -στα θούρια.
Η οργισμένη απάντηση του ποιητή ήταν ένα συγκλονιστικό ποίημα:
Υστερόγραφο
Η διαθήκη μου πριν διαβαστεί – καθώς διαβάστηκε – ήταν ένα ζεστό άλογο ακέραιο. Πριν διαβαστεί όχι οι κληρονόμοι που περίμεναν αλλά σφετεριστές καταπατήσαν τα χωράφια.
Η διαθήκη μου για σένα και για σε χρόνια καταχωνιάστηκε στα χρονοντούλαπα από γραφιάδες πονηρούς συμβολαιογράφους. Αλλάξανε φράσεις σημαντικές ώρες σκυμμένοι πάνω της με τρόμο εξαφανίσανε τα μέρη με τους ποταμούς τη νέα βουή στα δάση τον άνεμο τον σκότωσαν – τώρα καταλαβαίνω πια τι έχασα ποιος είναι αυτός που πνίγει.
Και συ λοιπόν στέκεσαι έτσι βουβός με τόσες παραιτήσεις από φωνή από τροφή από άλογο από σπίτι στέκεις απαίσια βουβός σαν πεθαμένος:
Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν.
Μιχάλης Κατσαρός (Κατά Σαδδουκαίων)
Ο Μιχάλης Κατσαρός έφυγε στις 21 Νοεμβρίου 2001.Σε μία από τις τελευταίες συνομιλίες που είχε με τον πιστό του φίλο Δημήτρη Κατσιμάνη είπε για τους αριστερούς του κατεστημένου και του Κολωνακίου: «Είναι όλοι Γραμματείς και Φαρισαίοι, ΥΠΟΚΡΙΤΕΣ».
Υ.Γ.1: Τα στοιχεία για τις σημειώσεις τα έχω πάρει από το τεύχος του Νοεμβρίου της εξαιρετικής λογοτεχνικής εφημερίδας «ΝΟΥΜΑΣ». Το άρθρο είχε τίτλο «ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ -ΕΝΑΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΟΛΩΝ» του Δημήτρη Κατσιμάνη.
Υ.Γ.2: Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΜΟΥ και το ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ είναι δύο ποιήματα που με εκφράζουν απόλυτα. Τα έχω μελοποιήσει και τα τραγουδώ σε κάθε συναυλία.
Μπορούσα βέβαια να βρίσκομαι πρώτος ανάμεσα στους οπλισμένους Δωριείς ντυμένος την περιλάλητη αμφίεσή τους όπως εκείνος που ποζάριζε σ’ ένα μουσείο ακίνητος —θυμίζοντας ένδοξους καταρράκτες— μπορούσα βέβαια κι όχι τυχαία.
Όμως σε τί θα ωφελούσε την υπόθεσή μας όλη μου η μεγαλοπρέπεια όλες μου οι φωνές μέσα στα τείχη;
Οι ποταμοί θα γύριζαν κύκλο στα περιθώριά μου οι ελπίδες μου φτηνές παλιές πραμάτειες — να υποκρίνομαι τον άθεο και τον καταλυτή εγώ ο πιο ειλικρινής νέος με τα όνειρα ο θερμός ανταλουσιάνος μέσα σ’ αυτά τα απαίσια σίδερα της πανοπλίας.
Για τούτο παρέμεινα με τα κουρέλια μου όπως με γέννησε η Γαλλική επανάσταση όπως με γέννησε η απελευθέρωση των νέγρων όπως με γέννησες μάνα μου Ισπανία ένας σκοτεινός συνωμότης.
κείνοι το κατάλαβαν πρώτοι — τα σιδερένια χέρια τους λέγανε προσευχές κατέλαβαν τη μια πόλη μετά την άλλη άφηναν φρουρούς παντού κλείναν τις πύλες οι πέτρινες εντολές περιφέρονταν σε λιτανεία — ώσπου στο τέλος με ξέχασαν.
Και τώρα — απέξω απ’ τα στρατεύματα κοιτάζω την ένδοξη πόλη όπου ξαπλώνει ράθυμα πόρνη και δυναμίτης — κοιτάζω τούτη την πόλη που την περικυκλώσαν τα φρούρια αυτή που με γέννησε και δεν έχει πια όνομα δεν έχει αναμμένη φωτιά — κοιτάζω κι υψώνω θεριό τη φωνή μου μήπως μ’ ακούσουν.
Η κίνηση μέσα στα τείχη μας είναι σημαντική.
Μιχάλης Κατσαρός. 2005. Μιχάλης Κατσαρός: Μεσολόγγι, Οροπέδιο, Κατά Σαδδουκαίων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. [1η έκδ.: Μιχάλης Κατσαρός. 1953. Κατά Σαδδουκαίων].
ΛΑΒΔΑΚΙΔΑΙ
Γεννιούνται και έρχονται γεμίζουν τα θεάματα οι ιππόδρομοι αλαλάζουν — δεν θα τους ανεχτώ σήμερα έτοιμους με το ύφος τους βουίζοντας διηγώντας φτύνοντας δεν με αντιλαμβάνονται με το μαύρο μου ένδυμα έτοιμοι να κατέβουν τις κλίμακες να διαπεράσουν μέσα στις αρτηρίες μου σμύρναν και λίβανον οργή και μίσος άρτον και θεάματα.
Θα σας συναντήσω —μην επιμένετε— κάτω στον πιο μεγάλο υπόνομο με τα φανάρια σας μες στα νερά υπαίτιους και αθώους— θα σας συναντήσω έναν έναν ξεχωριστά χωρίς άνεμο και βροχή ζητώντας τις νύχτες βοήθεια. Ωστόσο να υποκρίνεσθε άδοξοι να επιστρέφετε στις εννιά να τετραγωνίζεσθε να κλείνετε τα παράθυρα να μην ελπίζετε πως θα σωθείτε.
Η μικρή έτρεχε μαζεύοντας τα λουλούδια κι άξαφνα το καπέλο της μες στα νερά. Δύο μετά μεσημβρίαν η συνάντησις. Όχι. Επιμένω να φύγουμε.
Σας παίρνω λοιπόν όλους υπό την προστασία μου διευθυντές κλητήρες υποδηματοποιούς ταραξίες γκαρσόνια σε εστιατόρια πλύστρες και πόρνες μαγαζάτορες φοιτητές αντίθετους και ρουφιάνους— σας παίρνω στο χαλασμένο άρμα μου με τ’ ανάπηρο άλογό μου— ανακηρύσσομαι ρήτορας κι άλλα σπουδαία. Ανεβαίνω σε ξύλινα βάθρα κι αναφωνώ τον τραγικό μου λόγο: «Θάνατος στο γένος των Λαβδακιδών!»
Μιχάλης Κατσαρός. 1953. Κατά Σαδδουκαίων. Αθήνα. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Μιχάλης Κατσαρός. 2005. Μιχάλης Κατσαρός: Μεσολόγγι, Οροπέδιο, Κατά Σαδδουκαίων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Α΄ ΜΕΡΟΣ: Μεσολόγγι / Κατά Σαδδουκαίων / Οροπέδιο Β – Β΄ ΜΕΡΟΣ: Ανέκδοτα / Αδημοσίευτα / Αθησαύριστα | Επιμέλεια: Μαραγκόπουλος Άρης
1η έκδοση Οκτώβριος 2018
Απ’ τη μεριά τ’ ονείρου δε χαθήκαμε…
Τα Μείζονα Ποιητικά του Μιχάλη Κατσαρού (1920-1998), ενός από τους πιο επιδραστικούς ποιητές στη νεοελληνική λογοτεχνία, περιλαμβάνουν το πιο γνωστό, σχολιασμένο και πολλαπλώς διαβασμένο έργο του ποιητή, δηλαδή τις τρεις συλλογές του Μεσολόγγι (1949), Κατά Σαδδουκαίων (1953), Οροπέδιο (1957).
Το πρόσθετο ενδιαφέρον όμως σε αυτή την έκδοση είναι ότι περιλαμβάνει ικανό αριθμό ποιημάτων που εντοπίστηκαν μετά τον θάνατο του ποιητή στο Αρχείο του και που –αυτό ίσως είναι το σημαντικότερο– αποκαλύπτουν στον αναγνώστη υφολογικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά που παραπέμπουν ευθέως στις τρεις μείζονες συλλογές του.
Τα περισσότερα από αυτά τα ποιήματα του Αρχείου είτε έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικές εκδόσεις, είτε παρέμεναν ως τώρα ανέκδοτα, είτε δεν έχουν ποτέ θησαυριστεί.
Με αυτή την έννοια ο τόμος Μείζονα Ποιητικά παρουσιάζει πρόσθετο χρηστικό και αισθητικό ενδιαφέρον: τόσο για τον ειδικό ερευνητή όσο και, κυρίως, για τον αναγνώστη που εμπνέεται και συγκινείται από τη διαχρονικής δύναμης ελευθεριακή ποίηση του Μιχάλη Κατσαρού.
«Στην απέναντι όχθη» με τον ποιητή Μιχάλη Κατσαρό
Όποιος κυκλοφορούσε στο κέντρο της Αθήνας µέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του δεν υπήρχε περίπτωση να µην τον συναντήσει. Να µην κοντοσταθεί κοιτώντας την ψηλόλιγνη φιγούρα του. Ετσι, όσοι δεν τον γνώρισαν πρώτα από τα ποιήµατά του και την αριστερή του δράση, τον συνάντησαν µοιραία σε κάποιο κεντρικό καφενείο, σε κάποιον δρόµο της Οµόνοιας, του Συντάγµατος… «Μπαµπά, κοίτα αυτόν τον κύριο. Μοιάζει µε τον ∆ον Κιχώτη». Ναι, αλλά αυτός ο Ελληνας «∆ον Κιχώτης» µε την τραγιάσκα ήταν ο Μιχάλης Κατσαρός. Και έτσι κάπως συγκρατούσες από παιδί ένα όνοµα που θα σου σφράγιζε τη λογοτεχνική σου παιδεία και τον εσωτερικό σου κόσµο – και όχι µόνο.
Ακόµα όµως και οι «∆ον Κιχώτες» της ποίησης, της ιδεολογίας και του «Αντισταθείτε» πεθαίνουν. Είκοσι χρόνια συµπληρώνονται ήδη στις 21 Νοεµβρίου από τον θάνατο αυτού που υπήρξε ένας από τους επιδραστικότερους ποιητές του 20ού αιώνα στη νεοελληνική λογοτεχνία – εκπρόσωπος της λεγόµενης α’ µεταπολεµικής γενιάς. Και µε αυτή την αφορµή οι εκδόσεις Τόπος (του συγγραφέα, κριτικού αλλά και στενού συγγενή του ποιητή -είναι ανιψιός του από την πλευρά της µάνας του- Αρη Μαραγκόπουλου) µας κάνουν ένα µεγάλο δώρο: την έκδοση «Μιχάλης Κατσαρός – Μείζονα Ποιητικά».
Γιώργος Βαϊλάκης, Έθνος 5.11.2018
«Απόστολος της επανάστασης, πρίγκηπας συνωμότης»
Με εβδομήντα και πλέον ανέκδοτα ποιήματα της χρυσής εποχής του, αλλά και με τις τρεις μείζονες συλλογές του επανεκδιδόμενες στον ίδιο τόμο, ο Μιχάλης Κατσαρός επανέρχεται και τώρα, στα είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, «ίδιος όπως τον ξέραμε»: εξεγερσιακός, ευθύβολος, προφητικός, όπως ακριβώς είχε επανέλθει το 1972 με τη δεύτερη έκδοση του Κατά Σαδδουκαίων, μετά από πολλά χρόνια πλήρους απουσίας και σιωπής.
Ο Μιχάλης Κατσαρός είναι από τους σπάνιους εκείνους ποιητές που έχουν την τύχη να βλέπουν τους στίχους τους να γίνονται συνθήματα, να ανταλλάσσονται κρυφά σε σκοτεινές περιόδους, να εμπνέουν γενιές και γενιές νέων ανθρώπων. Ταγμένος σε υψηλά ιδανικά, με αγωνιστικό φρόνημα, δεν δίστασε να μπει νωρίς στις τάξεις των κομμουνιστών, όταν αισθάνθηκε ότι εκεί έβρισκαν την έκφρασή τους τα ιδανικά αυτά, δεν δίστασε επίσης να ασκήσει -πολύ νωρίς και ανοιχτά- κριτική στο κόμμα με τη συλλογή του Κατά Σαδδουκαίων, όταν αισθάνθηκε ότι εν μέρει προδίδονταν. Είχε δικαίωμα να το κάνει, όπως έχει δικαίωμα κάθε άνθρωπος που δεν μιλάει μόνο για αρχές και ιδανικά, αλλά και ζει σύμφωνα με αυτά στην καθημερινότητά του. Το τίμημα, ως συνήθως, υπάρχει και είναι βαρύ. Η ανεξαρτησία πληρώνεται με εχθρότητα από όλες τις πλευρές – και σίγουρα και ο ίδιος δεν ήταν και ο πιο ευέλικτος ή υπομονετικός σε αυτά τα πράγματα άνθρωπος.
Μανώλης Πιμπλής Η εποχή 9.12.2018
Ανέκδοτα ποιήματα του Μιχάλη Κατσαρού
(…)Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού «Αντί», που κυκλοφόρησε με εκδότη-διευθυντή τον καθαρό από καταδίκες Χρήστο Παπουτσάκη και κρυφή ψυχή του τον σταμπαρισμένο Αντώνη Καρκαγιάννη –και το οποίο έμελλε να είναι και το μοναδικό, αφού ο Παπουτσάκης συνελήφθη και βασανίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ–, ο Γιάννης Θεοδωράκης δημοσιεύει ένα τρισέλιδο πυκνογραμμένο κείμενο, με εφταράκια γράμματα το πολύ. Τίτλος του: «Η επιστροφή του ποιητή». Υπότιτλος: «Ο Μιχάλης Κατσαρός ξαναβρίσκεται ανάμεσά μας». Αφορμή είχε σταθεί η επανέκδοση του εμβληματικού «Κατά Σαδδουκαίων» από τις εκδόσεις «Κείμενα» του Φίλιππου Βλάχου, το 1971, αλλά και η αναζήτηση του Κατσαρού από Ελληνες φοιτητές του εξωτερικού. Πρόκειται, λέει ο Θεοδωράκης, «για φοιτητές που ακολουθούν τα διάφορα ρεύματα της Νέας Αριστεράς» και οι οποίοι «από το 1970 δημοσιεύουν στα έντυπά τους παλιά ποιήματά του. Ενα απ’ αυτά τα έντυπα τον ανακήρυξε “μεγάλο προφήτη”. Οπωσδήποτε, ήταν απολύτως σαφής ο ποιητής όταν πριν από είκοσι χρόνια μάς προειδοποιούσε: “Πάρτε μαζί σας νερό – το μέλλον έχει πολλή ξηρασία”».
Παντελής Μπουκάλας Καθημερινή 2.12.2018
Για τον άνθρωπο που έδειχνε το μέλλον
(…) Το εξεγερσιακό πνεύμα, ο σαρκασμός των αρχόντων, του πολιτικού, θρησκευτικού κατεστημένου και η διορατική ματιά, ραχοκοκαλιά της ποίησης του. Είτε ολιγόστιχα είτε μεγάλης έκτασης, τα ποιήματά του διαθέτουν μοναδική συνοχή με λέξεις- “κλειδιά” που σηκώνουν τόνους ποιητικής δημιουργίας. Ο Κατσαρός έχει ψάξει βαθιά μέσα του και μέσα από μονοπάτια “Βαρναλικά” κοπιάζει και βγαίνει μόνος από τον λάκκο του. Τα “Μείζονα ποιητικά” σε ξαφνιάζουν και σου δείχνουν τον άνθρωπο που έδειχνε αμίλητος το μέλλον.
Διαβάστε στον Οδηγό Ανάγνωσης τον πρόλογο του βιβλίου. Ακούστε εδώ μια συζήτηση του Άρη Μαραγκόπουλου με τον Δημήτρη Τρίκα, στην εκπομπή Bookfly (10.11.18, ΕΡΤ τρίτο πρόγραμμα, μετά το 35.48′). Διαβάστε εδώ την παρουσίαση του βιβλίου στην Εφημερίδα των Συντακτών από τον Αριστοτέλη Σαΐνη (18.11.2018).
Παρακολουθείστε το βίντεο της παρουσίασης του βιβλίου που πραγματοποιήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2018. Ομιλητές: Στάθης Κουτσούνης, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης και Παντελής Μπουκάλας. Συντονιστής ο επιμελητής του τόμου Άρης Μαραγκόπουλος. Στη διάρκεια της παρουσίασης προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ «Ο ηρωικός ποιητής Μ. Κατσαρός» σε σκηνοθεσία Στάθη Κατσαρού και σε παραγωγή Cinetic.
Λογοτεχνία & Σκέψη 