Μη γίνεις ο κακός των κόμικς, γράφει ο Γιάννης Κουκουλάς

«Αν σας εκνευρίζει το ότι υπάρχει ένας μαύρος Spider-Man ή ένας μαύρος Captain America ή μια θηλυκή Θωρ ή ότι η Ms Marvel είναι μουσουλμάνα ή ότι ο Captain Marvel ήταν γνήσιος φεμινιστής ή οτιδήποτε άλλο από αυτά που οι ακροδεξιοί φαν λένε ότι “κλέβει τα παιδικά μας χρόνια”, δεν πιάσατε τίποτα από την πρώτη στιγμή. Ολα όσα λέτε ότι τώρα “εκχωρούνται στους αριστερούς”, δεν ήταν ποτέ δικά σας. Αν θεωρείτε ότι είστε φαν όλων αυτών αλλά εξακολουθείτε να πιστεύετε ότι η LGBTQ+ κοινότητα είναι τόσο πολύ “στα μούτρα” σας ή έχετε πρόβλημα με το “Black Lives Matter ή θέλετε “να πάρετε τη χώρα πίσω από τους μετανάστες”, τότε δεν είστε φαν στην πραγματικότητα. Η geek κουλτούρα δεν έγινε ξαφνικά αριστερή… Ηταν πάντα. Απλώς ανατραφήκατε να είστε στενόμυαλοι. Γίνατε οι κακοί των ιστοριών που κάποτε λατρεύατε».

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στην Εφημερίδα των Συντακτών

Ο Joker δεν μπορεί να αποτελεί πρότυπο για κανέναν | σχόλιο

Σχόλιο: Ειρηναίος Μαράκης

* Οι φωτογραφίες είναι από το κόμικ The Killing Joke των Άλαν Μουρ και Μπράιαν Μπόλαντ

Στα διάφορα κόμικς ο χαρακτήρας του Joker -που στην εκδοχή των Τοντ Φίλιπς και Χοακίν Φοίνιξ στην ομώνυμη ταινία μετατρέπεται σε έναν, δικαιολογημένα, συμπαθή, αρνητή της σύγχρονης κοινωνίας για τον χ και ψ λόγο (δείτε την ταινία και θα καταλάβετε γιατί)- είναι ο απόλυτος μηδενιστής στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα ενώ στρέφεται κατά δικαίων και αδίκων, καταπιεστών και καταπιεσμένων δολοφονώντας τους με κάθε πιθανό τρόπο. Για παράδειγμα στο Batman: Year One του Φρανκ Μίλερ και Ντέιβιντ Ματσουκέλι απειλεί να δηλητηριάσει τα νερά του Γκόθαμ. Και η εγκληματική δραστηριότητα του είναι κάτι που του αρέσει, όπως μας δείχνουν τα διάφορα κόμικς. Σκοπός του; Ίσως το Χάος, ίσως και τίποτα…

Στην ουσία ο Joker ως χαρακτήρας είναι απεικόνιση της ταξικής καταπίεσης που φτάνει στα ακρότατα όρια της χωρίς όμως τις ωραιοποιήσεις και τις παρομορφώσεις που προσφέρουν τα καθεστωτικά ΜΜΕ και η κυρίαρχη ιδεολογία. Ίσως για αυτό ακριβώς ο Joker των κόμικς δεν έχει ένα ξεκάθαρο origin/μια ξεκάθαρη προέλευση, παρά μόνο λίγα σκόρπια στοιχεία όπως στο The Killing Joke. Ίσως να είναι μια καλλιτεχνική, με την ανάλογη επίγνωση, επιλογή ή μια εντολή της DC. Ίσως κι ένας συνδυασμός ή απλά κι ένα τυχαίο γεγονός. Από αυτή την θέση συμπεραίνουμε ότι ο Batman συντηρεί το status quo μιας σάπιας κοινωνίας, στοχοποιώντας όχι το σύστημα -οργανικό μέλος του οποίου είναι ως ο επιχειρηματίας Μπρους Γουέιν- αλλά όσους θεωρεί ή και είναι διεφθαρμένοι: είτε είναι πλούσιοι, είτε φτωχοί. Ας πούμε εδώ βέβαια ότι οι αιτίες για να εγκληματίσει ένας χορτάτος κι ένας φτωχός και το τι σημαίνει έγκλημα και παρανομία, στην πραγματική ζωή και στην τέχνη κάθε είδους, δεν ταυτίζονται. Ο Joker και ο Batman όμως είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο πρώτος χωρίς τα «ηθικά» όρια του δεύτερου.

Αρνητικό πρότυπο

Αλλά σε τι μας ενδιαφέρει, θα πείτε αυτή η ανάλυση; Εμείς διαβάζουμε τα κόμικς, βλέπουμε τις ταινίες για να περνάμε καλά. Δεν χρειαζόμαστε ιδεολογικά μαθήματα για να απολαύσουμε τα αγαπημένα μας παραμύθια! Αυτό κάνω κι εγώ, φίλοι. Καθώς, αυτή είναι η αλήθεια, ισχύει στο ακέραιο δηλαδή, ότι η τέχνη -και των κόμικς- αν και παράγωγο αυτής της κοινωνίας έχει την δική της αυτοτέλεια. Αλλά μας ενδιαφέρει αυτή η ανάλυση και ποιός πραγματικά είναι αυτός ο αντιήρωας καθώς μπορεί εύκολα -για κάποιους/ες, φυσικά- ο κινηματογραφικός Joker να αναδειχθεί ως… «εξεγερσιακό» σύμβολο όπως έγινε π.χ. με τον Γκάι Φωκς από το κόμικ/από την ταινία V for Vendetta. (Ήδη έχουμε δει μασκοφόρους κλόουν-διαδηλωτές στο Εκουαδόρ). Και δεν είναι. Βλέπετε, μετά τον Joker του Χοακίν Φοίνιξ, ενός άρρωστου κοινωνικά και ψυχικά ανθρώπου που δεν έγινε ποτέ ορατός, έρχεται -όχι χρονολογικά με βάση τις ταινίες αλλά εξελικτικά με βάση τον χαρακτήρα- ο φανατικός και ισοπεδωτικός Joker του Χιθ Λέτζερ που «παίζει» με τους φόβους των ανθρώπων χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα για μαζικά εγκλήματα την σχεδόν φυσική αντιπαλότητα μεταξύ πλουσίων και φτωχών όπως στην αντίστοιχη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν.

Όχι, ανεξάρτητα της όποιας ιντριγκαδόρικης, απολαυστικής και τραγικής εκδοχής του, αυτός ο αντιήρωας, δεν μπορεί να αποτελεί πρότυπο για κανέναν. Στην καλύτερη περίπτωση να είναι ένα αρνητικό πρότυπο. Είναι μια κοινωνική ασθένεια όπως στο κόμικ Joker του Μπράιαν Ατζαρέλο και Λι Μπερμέχο. Όμως δεν είναι ούτε Ρομπέν των Δασών, ούτε Γκάι Φωκς. Αλλά ακόμα κι ο τελευταίος, στην πραγματική ζωή, ήταν ένας αντιδραστικός επαναστάτης καθώς στρέφονταν κατά του πρώιμου (αγγλικού) κοινοβουλευτισμού. Η διασημότητα που απέκτησε η ταινία επέτρεψε αυτή την αλλαγή. Θα κλείσω με ακόμα μία παρατήρηση: είναι χρήσιμο και αναγκαίο, στην ζωή και στην τέχνη, να αναγνωρίζουμε τις αιτίες πίσω από την μία ή την άλλη περίπτωση χωρίς να σημαίνει αυτό όμως πως θα ηρωποιούμε τον αρχικό θύτη ή και το θύμα που μετατράπηκε σε θύτη. Έτσι κι κι αλλιώς μια τέτοια εξέλιξη δεν είναι ποτέ προς το συμφέρον μας είτε ως πολιτών, είτε ως κοινωνίας.

11/10/2019

Update:

Γιατί, κι όπως πολύ σωστά σημείωσε σε σχετικό σχόλιο στο προφίλ μου στο Facebook ο φίλος και σύντροφος Αντρέας, το ζήτημα είναι πως φτάνουμε στο σημείο ώστε να μην δημιουργούνται κοινωνικά Joker. Επισημαίνει επίσης πολύ σωστά ότι κατά μία έννοια ούτε ο Batman αποτελεί πρότυπο, στις παραπάνω γραμμές σημείωσα ήδη γιατί. Αντίστοιχα λοιπόν, είναι ένα ζήτημα πως φτάνουμε ούτε Batman να υπάρχει. Δηλαδή ένας ατομικός εκδικητής ή μια μικρή ομάδα κοινωνικών τιμωρών και αφυπνιστών που θα υποκαθιστά τόσο το έλλειμμα δικαιοσύνης, όσο και την αυτενέργεια των πολιτών. Το ότι οι Batman και Joker έχουν πολλές φορές στα κόμικς συνεργαστεί, έχουν αστειευτεί κι έχουν μοιράσει χρόνο μεταξύ τους, πέρα από το κυνήγι και την βία, δείχνει όντως το πως συνδέονται όπως π.χ. γίνεται στο κόμικς Europa. Και τα όρια της ηθικής του Batman είναι ρευστά επίσης. Η ανοχή που δείχνει στον… αιώνιο αντίπαλο του σε διάφορες στιγμές είναι υπερβολική. Ίσως, όπως ξανά επισημαίνει ο φίλος, γιατί στο πρόσωπο του Joker ο Batman όντως βλέπει τους δικούς του φόβους και τις δικές του ενοχές.

12/10/2019

 

Κινηματογράφος: Το ατόπημα του Μάρτιν Σκορτσέζε | σχόλιο

Σχόλιο: Ειρηναίος Μαράκης

Σε σοβαρό ατόπημα προχώρησε ο Μάρτιν Σκορτσέζε καθώς δήλωσε ότι οι ταινίες με υπερήρωες (της Marvel!) δεν είναι σινεμά… Γιατί είναι ατόπημα θα με ρωτήσετε, αν και η απάντηση είναι προφανής: ακυρώνει ένα ολόκληρο είδος και πολιτισμικό φαινόμενο με τα θετικά κι αρνητικά στοιχεία του.

Λοιπόν, επειδή είμαι (προσπαθώ δηλαδή) απέναντι σε κάθε μορφή ελιτισμού (εκτός από τον δικό μου κι αυτό είναι μια μεγάλη μου αδυναμία) έχω να πω ότι η άποψη του Σκορτσέζε είναι κυριολεκτικά για τα μπάζα. Για να μην πω οτι είναι και υστερόβουλη αν συνυπολογίσουμε οτι ολες οι κριτικές της ταινίας Joker (εκτός του επίσημου σύμπαν των ταινιών της DC) με τον Χοακίν Φοίνιξ βρίσκουν αντιστοιχίες με δικές του ταινίες (Ταξιτζής)…

Συγκεκριμένα, και επειδή σε τέτοιες περιπτώσεις μετράει να δίνονται οι δηλώσεις όπως ακριβώς έγιναν, ο Σκορτσέζε είπε για τις ταινίες αυτές πως “I don’t see them. I tried, you know? But that’s not cinema.”

Αντιγράφω το απόσπασμα σχετικού άρθρου του Cameron Bonomolo από το Comicbook.com (https://comicbook.com/marvel/2019/10/03/marvel-movies-not-cinema-martin-scorsese-the-irishman/):

“[…] the Taxi Driver and The Departed director was asked about the proliferation of the superhero genre and the Marvel Cinematic Universe. Scorsese then admitted he tried and failed to get into Marvel movies, which he sees as more play pretend than genuine human drama.

“I don’t see them. I tried, you know? But that’s not cinema,” Scorsese told Empire. “Honestly, the closest I can think of them, as well made as they are, with actors doing the best they can under the circumstances, is theme parks. It isn’t the cinema of human beings trying to convey emotional, psychological experiences to another human being.”

Αυτό νομίζω, είμαι σχεδόν βέβαιος δηλαδή, πως επιβεβαιώνει την θέση μου περί υστεροβουλίας. Αλλά και να υποθέσουμε πως κάνω λάθος, το εύχομαι, κι ότι ο Σκορτσέζε αναφέρεται γενικά στο είδος των υπερηρωικών ταινιών, συμπεριλαμβάνοντας π.χ. τις ταινίες της DC ή του Νόλαν, πάλι η άποψη του εκφράζει ελιτισμό και απαξίωση καθώς ακυρώνει, όπως προείπα, ένα ολόκληρο είδος.

Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και ταινίες για τα… σκουπίδια, έτσι; Σε αυτό και σε άλλα είδη. Ή ότι δεν πρέπει να ασκούμε κριτική και μάλιστα σκληρή στα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την μαζική κουλτούρα και με τις ιδέες που προωθούνται και που επιβάλλονται.

Για παράδειγμα, η ιδέα και η αντίληψη, που προωθεί η κινηματογραφική βιομηχανία μέσω των υπερηρωικών ταινιών έχει να κάνει, το βάζω πολύ απλοϊκά: 1) με την ανάθεση της σωτηρίας του κόσμου από μια ομάδα αρίστων και 2) ότι οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι αδυνατούν να ορίσουν το μέλλον τους άρα η ύπαρξη ενός Μεσσία καθίσταται αναγκαία.

Από αυτή την άποψη, οι ταινίες με υπερήρωες μπορεί να προσφέρουν, αναμφισβήτητα, διασκέδαση και να αναδεικνύουν πετυχημένα κάποια ή περισσότερα συναισθήματα αλλά ιδεολογικά δεν προσφέρουν κάτι το καινούργιο. Αναπαράγουν μια πολύ παλιά ιδέα που την συναντάμε σε πλήθος έργα της pulp λογοτεχνίας, του κινηματογράφου (western) αλλά και της πραγματικής ζωής. Είναι μία ιδέα σύμφωνη με την ατομικιστική αντίληψη που καλλιέργησε ο καπιταλισμός στις ΗΠΑ, κυρίως, και στην Δυτική κοινωνία. Εκεί μάλιστα, να γίνει κριτική. Είναι κάτι που πραγματικά χρειάζεται. (Δεν λέω ότι πρέπει να κάνει ο Σκορτσέζε αυτή την κριτική).

Όμως, και εδώ είμαι απόλυτα βέβαιος για αυτό, η μία πραγματικότητα δεν αναιρεί την άλλη, έτσι δεν είναι;

Έτσι κι αλλιώς, χώρος υπάρχει και για τις υπερηρωικές ταινίες και βέβαια για τις ταινίες του Σκορτσέζε. Προσωπικά, δεν λέω όχι σε κανέναν τους. Απολαμβάνω και τους δύο εξίσου, για άλλους λόγους προφανώς. Ίσως μάλιστα αυτή ακριβώς να είναι και η μαγεία του κινηματογράφου. Αντίφαση; Αντίφαση, ασφαλώς! Αλλά η ζωή προχωράει μέσα από τις αντιφάσεις της.

 

Τρία βιβλία για το καλοκαίρι (2ο μέρος)

1) Μάης ’68 – Η επιστροφή της Επανάστασης, Κρις Χάρμαν, Πάνος Γκαργκάνας, Μαρία Στύλλου, εκδ. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο (Απρίλιος 2018)

Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από το θρυλικό «Μάη του ‘68». Ήταν η χρονιά που ‘αναπήδησε’ όχι μόνο η Ευρώπη, αλλά ο κόσμος ολόκληρος. Από το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Ρώμη και το Βερολίνο, μέχρι το Ντιτρόιτ και την Πόλη του Μεξικού. Κι από την Πράγα, τη Βαρσοβία και το Βελιγράδι μέχρι τη Σαγκάη και το Τόκιο. Στις αρχές του 1968 η εφημερίδα Le Monde δημοσίευε ένα άρθρο ‘έγκυρου’ δημοσιογράφου που με κάθε σοβαρότητα διαπίστωνε ότι: «Οι Γάλλοι βαριούνται… η νεολαία βαριέται». Δυο μήνες αργότερα, το Μάη, οι φοιτητές και η νεολαία βγήκαν στους δρόμους. Και σε λίγες μέρες έγινε κάτι που οι κυρίαρχες απόψεις θεωρούσαν ότι ανήκε στα σκονισμένα βιβλία της ιστορίας. Ξεκίνησε μια γενική απεργία με καταλήψεις εργοστασίων και χώρων δουλειάς που είχε να δει η Γαλλία από το 1936.Ο Μάης, βέβαια, δεν έπεσε από τον ουρανό. Τον γέννησαν μια σειρά μάχες και διεργασίες που εξελίσσονταν παράλληλα, διασταυρώνονταν και αλληλοεπηρεάζονταν. Το κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, οι αγώνες για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων στις ΗΠΑ, οι αντιαποικιακές επαναστάσεις, η ριζοσπαστικοποίηση κι η αμφισβήτηση στα πανεπιστήμια. Είχε προμηνύματα, όπως η έκρηξη των Ιουλιανών στην Ελλάδα του 1965. Είχε, όμως, και μέλλον. Βρήκε συνέχεια στο «μακρύ καυτό φθινόπωρο» των απεργιών του 1969-70 στην Ιταλία και στους αγώνες για την ανατροπή των δικτατοριών στο νότο της Ευρώπης: η εξέγερση του Νοέμβρη του 1973 εδώ ήταν κομμάτι αυτού του κύματος. Ο Μάης του ’68 ήταν σταθμός για ένα νέο ξεκίνημα της επαναστατικής Αριστεράς. Χιλιάδες ανακάλυπταν ξανά τις ιδέες της επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού και αμφισβητούσαν τις «ορθοδοξίες» τόσο των επίσημων κομμουνιστικών κομμάτων όσο και της σοσιαλδημοκρατίας. Στις σελίδες αυτού του βιβλίου ο Chris Harman και η Μαρία Στύλλου ξετυλίγουν το νήμα των εκρηκτικών γεγονότων σε Γαλλία, Ιταλία, Τσεχοσλοβακία, Βρετανία και Ελλάδα, ενώ ο Πάνος Γκαργκάνας θυμίζει και αναλύει τις αντιπαραθέσεις για τον προσανατολισμό της επαναστατικής αριστεράς και τα όρια των «μαρξισμών του Μάη».

2) Η δημοσιογραφία και η λογοτεχνία της Αριστεράς – αναζητώντας τη χαμένη Αριστερά, Γιώργος Λεονταρίτης, εκδ. Άγρα (2014)

«Οι εφημερίδες της Αριστεράς έχουν τη δική τους μακρά πορεία μέσα στην ιστορία του ελληνικού Τύπου. Τα αριστερά έντυπα όμως, των παλαιών χρόνων που εμείς ζήσαμε, δεν έχουν σχέση με τα σημερινά. Άλλες συνθήκες τότε, άλλοι άνθρωποι και άλλη ποιότητα. Μέσα σε καιρούς δύσκολους, η αριστερή δημοσιογραφία έπαιρνε ρόλο «αποστολικό», ενημέρωνε, μόρφωνε, καθοδηγούσε, εμψύχωνε. Δεν μπορούσες να ανοίξεις φανερά την εφημερίδα σου, γιατί καραδοκούσε ο χαφιές ή ο αστυφύλακας, με αποτέλεσμα να βρεθείς ξαφνικά στο κρατητήριο, ή να πάρεις το δρόμο της εξορίας. Οπωσδήποτε, αποκτούσες “φάκελο” στην Ασφάλεια. Δουλεύαμε στριμωχτά σε στενά γραφεία, με ανύπαρκτους ή πενιχρούς μισθούς, αλλά μας φλόγιζε η πίστη στα ιδανικά.
Το ρεπορτάζ τότε είχε κινδύνους. Ο δημοσιογράφος, για να φέρει σε πέρας την αποστολή του, έπρεπε να ξεπεράσει μύρια εμπόδια. Ιδιαίτερα στην επαρχία, οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονταν. Περιμέναμε με αγωνία την τηλεφωνική ανταπόκριση των απεσταλμένων μας, γιατί δεν ξέραμε αν ήταν ελεύθεροι ή αν είχαν συλληφθεί.
Νέοι εμείς τότε, ευτυχήσαμε να δουλεύουμε δίπλα στα ίδια γραφεία με μορφές του πνευματικού κόσμου της Αριστεράς: τον Βάρναλη, τον Τάσο Λειβαδίτη, τον Βουρνά, τον Γεράσιμο Σταύρου, και τόσους άλλους. Τους αντικρίζαμε με δέος και μάθαμε πολλά στη σκιά τους. Τότε απολαμβάναμε το ζωντανό χειρόγραφο και τη μαγεία του τυπογραφείου, με τα μελάνια και τη μουντζούρα, μες στη βουή των μηχανών και τον καπνό. Κι ένιωθες μια θαλπωρή, όταν στις φάμπρικες, στα γιαπιά, στις φτωχογειτονιές που τις έδερνε ο άνεμος, και στα λιμάνια, μέσα στον εργατόκοσμο, σ’ αγκάλιαζαν με στοργή, γιατί ήσουν ο δημοσιογράφος που έφερνε στην επιφάνεια τη φωνή και τα πάθη των “κολασμένων της Γης”…
Αυτή τη μαγική ξεχασμένη ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής θα ανακαλύψει ο αναγνώστης σ’ αυτό το βιβλίο…»
– Γ.Λ.

3) Κόρτο Μαλτέζε – Παραμύθια & παππούδες, Ο άγγελος στο παράθυρο της Ανατολής, Ούγκο Πρατ, εκδ. Μικρός Ήρως/ εφημερίδα Έθνος της Κυριακής (2018)

επιλογή: Λογοτεχνία και Σκέψη