Βιβλίο: Graham Greene, Ο Τρίτος Άνθρωπος
Μια ωραία ανακάλυψη σ’ ένα παλιό σπίτι χτισμένο γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ’60 ή στις αρχές του ’70. Ένα σπίτι-βιβλιοθήκη με πολλές παλιές εκδόσεις, κυρίως βιβλία τσέπης, τακτοποιημένα σ’ ένα τραπέζι που περιμένουν τους μελλοντικούς αναγνώστες ή το σκουπιδιάρικο. Μεταξύ άλλων και το μυθιστόρημα «Ο Τρίτος Άνθρωπος» του Graham Greene από τη Λογοτεχνική Βιβλιοθήκη των εκδόσεων Άγκυρα (1968). Σε μετάφραση Δήμητρας Γ. Τσουκαλά ενώ το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Γ. Γιακουμάτος. Η υπόθεση του έργου εκτυλίσσεται στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια στη Βιέννη και με την πόλη χωρισμένη σε ζώνες ελέγχου που αντιστοιχούν στις νικήτριες χώρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί, ο Ρόλο Μάρτινς, ένας Αμερικανός συγγραφέας φτηνών μυθιστορημάτων, κανονίζει να συναντήσει στη Βιέννη τον Χάρι Λάιμ, φίλο του από τα χρόνια του σχολείου. Η Βιέννη του 1948 είναι μια πόλη μισοκατεστραμμένη η οποία μαστίζεται από τη διαφθορά και έχει βυθιστεί στην κοινωνική και ηθική σήψη και όπου οργιάζει το λαθρεμπόριο.
Όταν ο Ρόλο φθάνει στην πόλη, πληροφορείται ότι ο τελευταίος είναι νεκρός- ή έτσι τουλάχιστον του λένε. Ο Μάρτινς δεν πιστεύει την επίσημη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία υπήρξε θύμα τροχαίου δυστυχήματος. Αποφασίζει λοιπόν να ερευνήσει την υπόθεση και αρχίζει να συναντά φίλους, γείτονες και την ερωμένη του «νεκρού». Ενας από αυτούς τού λέει πως εκείνοι που μετέφεραν το πτώμα του Λάιμ από τον χώρο του δυστυχήματος δεν ήταν μόνο δύο (τους οποίους αναγνώρισε η αστυνομία) αλλά τρεις. Επειτα από αυτό ο Μάρτινς αρχίζει να ψάχνει για τον «τρίτο άνθρωπο». Διαβάζω ότι το πρότυπο για τη δημιουργία του Λάιμ ήταν ο βρετανός διπλός πράκτορας Κιμ Φίλμπι, με τον οποίο ο Γκριν είχε συνεργαστεί την τριετία 1941-1943, όταν υπηρετούσε ως εθελοντής στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Graham Greene πρώτα έγραψε το σενάριο για το ομώνυμο φιλμ νουάρ (παραγωγής 1949) σε σκηνοθεσία του Κάρολ Ρηντ κι έπειτα το εξέδωσε σε μυθιστόρημα με τον ίδιο τίτλο (το οποίο είχε γράψει ως μέρος της προετοιμασίας για τη συγγραφή του σεναρίου της ταινίας). Πρωταγωνιστές της ταινίας είναι ο Τζόσεφ Κόττεν, η Αλίντα Βάλλι, ο Όρσον Ουέλλς και ο Τρέβορ Χάουαρντ.
Γράφει ο Andrea Camilleri στον πρόλογο του βιβλίου Karl Marx, Εγκώμιο του Εγκλήματος [Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας], εκδόσεις Άγρα ότι:
«Ενώ διάβαζα αυτές τις γραμμές για τον εγκληματία ως παραγωγό τέχνης, ήρθε ξανά στη μνήμη μου μια εξαισία κινηματογραφική εικόνα. Το έντονο πρόσωπο και η ειρωνική, ικανοποιημένη έκφραση του Orson Welles στην ταινία Ο τρίτος άνθρωπος του Carol Reed (1949), όταν λέει στον Joseph Cotten μια φράση που έγινε θρυλική. Η φράση ήταν, πάνω-κάτω, η εξής: «Πάρε, για παράδειγμα, την Ιταλία. Είχε αιώνες γεμάτους πολέμους, νεκρούς, αίμα, ερείπια, δολοφονίες, και τι βγήκε από όλα αυτά; Η Αναγέννηση. Πάρε την Ελβετία. Αιώνες ειρήνης, ησυχίας, γαλήνης, αρμονίας… Και τι βγήκε; Το ρολόι με τον κούκο». Ο Κάρολ Ρηντ, ο σκηνοθέτης, διηγήθηκε ότι η φράση αυτή δεν περιλαμβανόταν στο κείμενο του Graham Greene κι ότι τη μέρα που έπρεπε να γυρίσουν τη συγκεκριμένη σκηνή, ο Ουέλλς εμφανίστηκε με ένα χαρτί στο οποίο είχε σημειώσει εκείνες τις λέξεις που του είχαν έρθει κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο Ρηντ ενθουσιάστηκε και τον άφησε να τις πει».
Σχόλιο, επιμέλεια: Ειρηναίος Μαράκης
Πηγές:
1. Ο Τρίτος Άνθρωπος, Βικιπαίδεια
2. Metabook
3. Σκοτεινές υποθέσεις, εφημερίδα Τα Νέα (24/06/2011)
4. Karl Marx, Εγκώμιο του Εγκλήματος [Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας], μετάφραση Τζένη Μαστοράκη, εκδόσεις Άγρα (1982 και 2005).
Δύο λαϊκά τραγούδια
ΔΥΟ ΛΑΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
ΣΕ ΠΕΝΤΕ ΩΡΕΣ ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΚΥΡΙΑΚΗ
Σε πέντε ώρες ξημερώνει Κυριακή
κι εγώ που σ’ έχασα και όλα σ’ τα ’χω δώσει
με κάτι ρέστους θα τη βγάλω ως την αυγή,
γιατί όποιος χάνει στη ζωή μπορεί να νιώσει.
Στέλιο μου, τα τραγούδια σου
απ’ την κασέτα ρίχ’ τα,
για μας που πρόδωσ’ η ζωή
δεν ξημερώνει Κυριακή,
δεν τελειώνει η νύχτα.
Σε πέντε ώρες ξημερώνει Κυριακή,
τσιγάρο κι έσβησε στα χείλη το Σαββάτο.
Κι εμείς ακόμα στο ποτήρι μας σκυφτοί
λες και δεν πάει η ζωή μας παρακάτω.
Στίχοι: Πυθαγόρας – Μουσική: Μάνος Λοϊζος
Ερμηνεία: Χαρούλα Αλεξίου
Δίσκος: Τα τραγούδια της Χαρούλας (1979)
ΒΡΑΔΙΑΖΕΙ
Βραδιάζει πάλι σήμερα βραδιάζει
κι έρχεται η ώρα η δικιά μου.
Αυτή που σαν πουκάμισο ταιριάζει
με τη μελαγχολία στη καρδιά μου, βραδιάζει.
Παιδί της νύχτας μια ζωή δε το αντέχω το πρωί
με τους κυρίους στα κασμίρια τους σφιγμένους.
Εγώ τη νύχτα μόνο ζω μαζί με κείνους π’ αγαπώ
με τους παράνομους και τους αδικημένους.
Βραδιάζει πάλι σήμερα βραδιάζει
και τότε το τραγούδι σιγοπιάνω.
Σαν μάνα το σκοτάδι μ’ αγκαλιάζει
μια τέτοια ώρα θέλω να πεθάνω, βραδιάζει.
Παιδί της νύχτας μια ζωή δε το αντέχω το πρωί
με τους κυρίους στα κασμίρια τους σφιγμένους.
Εγώ τη νύχτα μόνο ζω μαζί με κείνους π’ αγαπώ
με τους παράνομους και τους αδικημένους.
Στίχοι: Σώτια Τσώτου – Μουσική: Χρήστος Νικολόπουλος
Ερμηνεία: Στέλιος Καζαντζίδης
Δίσκος: Βραδιάζει (1992)
Αντιρατσιστική Ποιητική Βραδιά: «Να γίνουμε η φωνή των 600 πνιγμένων προσφύγων της Πύλου»
Αντιρατσιστική Ποιητική Βραδιά: «Να γίνουμε η φωνή των 600 πνιγμένων προσφύγων της Πύλου»
Όσοι/ες/@ βρεθείτε στην Αθήνα στις αρχές της ερχόμενης εβδομάδας καλό είναι να μην χάσετε την αντιρατσιστική ποιητική βραδιά «Να γίνουμε η φωνή των 600 πνιγμένων προσφύγων της Πύλου».
Οργανώνεται από την Ομάδα Απόδραση στον Λόγο και την Τέχνη και την ΚΕΕΡΦΑ. Η εκδήλωση θα γίνει την Δευτέρα 11/3 στα Εξάρχεια στην ταβέρνα Εφήμερο, Μεθώνης 59, Εξάρχεια στις 7.30μμ.
Στην αρχή θα γίνει συζήτηση με ομιλητές την Ευγενία Κουνιάκη, δικηγόρο υπεράσπισης των 9 ναυαγών της Πύλου και ΔΣ του ΔΣΑ και την Μαρία Φωκιανού, νομικό. Θα ακολουθήσει βραδιά με απαγγελίες ποιημάτων από αξιόλογους ποιητές. Θα πλαισιώσει ο Δημήτρης Παπαχρήστος.
Συμμετέχω με ένα ποίημα μαζί με αξιόλογους ποιητές. Ευχαριστώ πολύ τον φίλο ποιητή και σύντροφο Θεοχάρη Παπαδόπουλο για την πρόσκληση και την τιμή της συμμετοχής στη εκδήλωση, έστω και από μακριά.
Ειρηναίος Μαράκης, Ασκήσεις Δυστυχίας
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΥΣΤΥΧΙΑΣ
Γράφει ο Λαμπρόπουλος:
Μοναξιά είναι
να σ’ αγαπώ
και να μην το ξέρεις.*
Μια δύσκολη, αναμφίβολα
στιγμή
αλλά σαφώς καλύτερη
από τη δυστυχία
του να μ’ αγαπάς
χωρίς να το γνωρίζω.
Ειρηναίος Μαράκης. Αμπελόκηποι (30 Απριλίου 2020)
* Νεκτάριος Λαμπρόπουλος, Ασκήσεις Μοναξιάς, εκδ. Χαραμάδα (Πάτρα, 2014)
Λογοτεχνία & Σκέψη 